Zdanie złożone współrzędnie

W zdaniu złożonym współrzędnie żadne ze zdań składowych nie określa drugiego, a zdania te wzajemnie się uzupełniają. W zależności od tego, w jakim stosunku wobec siebie pozostają treści zdań współrzędnych, rozróżniamy cztery typy zdań złożonych współrzędnie.


Typy zdań złożonych współrzędnie

1. łączne

Wypowiedzenie złożone współrzędnie łączne rozpoznajemy:

 
  • po tym samym wykonawcy czynności
    – Majka odrobi lekcje i pójdzie do koleżanki.
    – Michał jest zdolny i uczy się dobrze.
  • lub po tym, że zapisane w takich zdaniach czynności odbywają się niezależnie od siebie w tym samym czasie lub miejscu, np.
    – Spacerowałem po mieście a Majka oglądała wystawy sklepów.
    – Z jednej strony boiska dziewczyny rozmawiały, a z drugiej strony chłopcy grali w piłkę.
  • Treść pierwszego zdania łączy się z treścią zdania drugiego, najczęściej za pomocą spójników: i, oraz, a, ani, ni, jak również, tudzież, zarazem, także, np.
    . 1 2
    Czytam książkę i słucham muzyki.
    . 1 i 2
    Wykres: ___________ ….. ___________
    . 1. zdanie składowe 2. zdanie składowe

Zdania leżą na tym samym poziomie, co pokazuje, że nie są od siebie zależne.

 

2. rozłączne

  • Wypowiedzenie złożone współrzędnie rozłączne rozpoznajemy po tym, że w zdaniach takich mówi się o czynnościach, które się wzajemnie wykluczają (nie mogą istnieć jednocześnie).
  • To znaczy, że wykonawca czynności może i wykonuje tylko jedną z nich.
    – Arek po przyjściu ze szkoły idzie na spacer z psem lub czyta gazety.
    – Wieczorem będę oglądał film albo pójdę do kolegi.
    – Idziesz z nami do kina czy zostajesz w domu?
    – Idziesz, czy zostajesz?

    Treść pierwszego zdania wyklucza treść zdania drugiego; najczęściej zdania składowe
    połączone są spójnikami: albo, lub, czy, bądź, np.
    . 1 2
    . Czytam książkę albo słucham muzyki.
    . 1 albo 2
    Wykres: ___________ < ….. > ___________
    . 1. zdanie składowe 2. zdanie składowe

 

 

3. przeciwstawne

  • Wypowiedzenie złożone współrzędnie przeciwstawne rozpoznajemy po tym, że treści zdań przeciwstawiają się sobie. Oznacza to, że mogą być w nich przeciwstawione różne osoby, cechy czy czynności.
    – Wyszedłem wcześnie z domu, ale spóźniłem się do szkoły.
    – Ty się śmiejesz, a jej jest przykro.
    – Pokój Maćka jest mały lecz niezwykle przytulny.
    – W Krakowie świeci słońce, natomiast w Warszawie pada deszcz.
    – Dziewczęta były zmęczone, ale nie chciały zakończyć meczu.
    – Ranek był bardzo chłodny, zaś wieczór okazał się bardzo ciepły.
  • Treść pierwszego zdania przeciwstawia się treści zdania drugiego.
  • Najczęściej zdania składowe są połączone spójnikami: ale, lecz, a, jednak, zaś, natomiast

    . 1 2
    Nauczyłam się, ale dostałam dwóję.
    . 1 ale 2
    Wykres: ___________> ….. <___________
    1. zdanie składowe 2. zdanie składowe

     

    Strzałki rysowane „do siebie” uwydatniają przeciwstawność znaczeniową zdań składowych.

 

4. wynikowe

  • Wypowiedzenie złożone współrzędnie wynikowe rozpoznajemy po tym, że treść zdania drugiego wynika z treści zdania pierwszego.
    – Lubię fantastykę, więc pójdę do kina na „Władcę Pierścieni”.
    – Byłem chory, dlatego nie mogłem przyjść do szkoły.
    – Kościół był w remoncie, toteż nie mogliśmy go zwiedzić.
    – Mamy wszystko przygotowane, zatem możemy zaczynać zawody.
    – Chmurzy się, możemy zatem spodziewać się burzy.


    W tego typu zdaniach zdania składowe najczęściej są połączone spójnikami: więc, zatem, toteż, dlatego, np.
    . 1 2
    Nauczyłam się, więc dostałam piątkę.
    .
    1 więc 2
    Wykres: ___________ > ….. > ___________
    . 1. zdanie składowe 2. zdanie składowe

 

Uwaga!

  • Zdania złożone współrzędnie nie muszą być połączone spójnikiem. Mówimy wówczas o łączności bezpośredniej.
  • Przecinka nie stawiamy przed spójnikami: i, oraz, albo, lub, ni, ani, bądź, tudzież,
    !!! z wyjątkiem sytuacji, w których dany spójnik się powtarza, np.
    Albo wybiorę się na spacer, albo pójdę do kina.
  • Pamiętaj, że wykresy zdań składowych w zdaniu złożonym współrzędnie należy rysować na tym samym poziomie!